Het belang van schaamte in de Islam

Schaamte wordt vaak gezien als preuts en dommig. Maar schaamte is voor ons als gelovigen van groot belang. De Profeet ﷺ heeft daarover gezegd:

“Elke religie heeft een onderscheidende karakteristiek. De onderscheidende karakteristiek van de Islam is schaamte.” (Sunan Ibn Majah)

Sterker nog: elke stap naar Allah wordt succesvol gezet als deze gepaard gaat met een groeiend besef van schaamte. Het geloof (iman) en schaamte (haya’) gaan hand in hand. De een kan enkel en alleen tot bloei komen en overleven in aanwezigheid van de ander. Onze Profeet ﷺ zegt hierover:

“Schaamte en geloof zijn beiden gekoppeld aan elkaar. Als een ervan wordt opgeheven, heft dat de ander ook op.” (Mustadrak al-Hakim)

Schaamte is een kerneigenschap in het karakter van een gelovige. Als je als ouder je kind bewust gelovig wilt opvoeden, is schaamte dus belangrijk. Als je geen aandacht besteedt aan manieren om schaamte te internaliseren, blijft het geloof oppervlakkige schuim zonder diepte.

Ik krijg veel vragen over opvoeden en merk dat veel ouders het geloof overbrengen zien als een to-do-lijst die ze moeten afwerken. Ik probeer juist over te brengen dat je moet werken vanuit het besef dat schaamte een belangrijke bescherming is voor onze Islamitische overtuiging.

Hoe dat werkt in de praktijk? Bij het aanleren van schaamte speelt taalgebruik een grote rol. De taal die wij bezigen is richtinggevend voor hoe we denken en hoe we ons gedragen. Wees daarom oplettend in hoe jij spreekt in het alledaagse, zodat het je gewoonte wordt, en niet alleen wanneer je spreekt tot je kinderen. Je kinderen horen jou namelijk ook op momenten waarin jij tot anderen spreekt. Gebruik goede woorden, met name als je iets benoemt of beschrijft wat onfatsoenlijk is. Dit creëert bij kinderen een bepaalde fijngevoeligheid voor wat wij als schaamtevol beschouwen en heeft invloed op hun gedrag op dit gebied.

Op het gebied van lichamelijke integriteit, kunnen we onze kinderen leren dat het niet enkel gaat om wie, wanneer en waar iemand jou mag aanraken. Maar dat het net zo belangrijk is wat, wanneer en waar iemand iets van jouw lichaam mag zien. Dit komt neer op het cultiveren van hun besef van ‘awrah, de lichaamsdelen die een moslimman of -vrouw niet mag tonen aan een ander, behalve in een echtelijke relatie. Als een kind al van jongs af aan hiermee opgroeit, verankert schaamte zich in het hart en wordt het onderdeel van hun natuur. Alles wat zich vervolgens daarop voortbouwt (bijvoorbeeld de hijab) zal een logisch gevolg zijn en een makkelijk te nemen stap, zonder hierbij in een innerlijk conflict te verkeren.

We weten uit overleveringen dat onze Profeet ﷺ schaamte zag als het meest cruciale om te onthouden en jezelf eigen te maken. De rest volgt vanzelf als deze eigenschap is gecultiveerd. De Profeet ﷺ zegt daarover:

“Het geloof bestaat uit zeventig nog wat of zestig nog wat onderdelen. Het hoogste ervan is de uitspraak: ‘Er is geen ware God dan Allah.’ En het laagste ervan is het verwijderen van schadelijkheden van de weg. En schaamte is een onderdeel van het geloof.” (Sahih al-Bukhari en Sahih Muslim)

Deze uitspraak geeft ons een spectrum van het geloof. Schaamte wordt – van alle zestig of zeventig onderdelen – uitgelicht en specifiek benoemd omdat alle andere er niet kunnen zijn zonder schaamte! Dat wil zeggen: als je besef van schaamte richting Allah groeit, zal je automatisch groeien in alle facetten van het geloof en in goedheid. Schaamte loopt in die zin als een rode draad door al jouw handelingen heen. Wat een persoon namelijk weerhoudt om het verkeerde te doen en het verwerpelijke te begaan, is niet de wet. Het is schaamte voor het Toezicht van Allah, de Alziende.

Laten we schaamte niet zien als een vies woord, maar als graadmeter voor jouw innerlijke beschaving.