Afgelopen week ontstond er ophef over een podcast die Hamza Akkar opnam met het Al Andalus Instituut, waarin het concept van hijrah – emigreren naar een moslimland om het geloof te beschermen – centraal stond. In de podcast ging het over de islamitische traditie en de noodzaak voor moslims om zelf hun leven vorm te geven in een samenleving waar ze zich steeds meer buitengesloten en gemarginaliseerd voelen. Kort daarna publiceerde De Telegraaf hier een artikel over. Het artikel werd opgepikt door verschillende politici, waaronder PVV-leider Geert Wilders en VVD-staatssecretaris Jurgen Nobel. Er volgde kort daarna een interview in de Volkskrant met de host van de betreffende podcast, Ibrahim Sbaa.
Binnen enkele dagen was de podcast onderwerp van gesprek, waar meningen uiteenliepen van steun tot scherpe veroordelingen. Tegelijkertijd deed de ophef vragen rijzen over framing in de media, de ruimte voor islamitische stemmen in het publieke debat en de mechanismen die moslims in Nederland marginaliseren.
In dit diepte-interview gaan we met Hamza Akkar in gesprek over de gebeurtenissen, de bredere implicaties voor de moslimgemeenschap en het politieke klimaat in Nederland. Ook bespreken we waarom het onderwerp hijrah zoveel weerstand oproept en hoe de gemeenschap kan omgaan met framing, verdeeldheid en constante druk.
Hoe kijk je naar de ophef die ontstond na je podcast met het Al Andalus Instituut?
Wij zijn al jarenlang getuige van de verontrustende groei van extreemrechts en moslimhaat in Nederland. Maar er is sinds de laatste verkiezingen iets veranderd. De normalisatie van extreemrechts in Nederland, met de vorming van de huidige regering, heeft een schokgolf teweeg gebracht. Nederlandse moslims zijn wakker geschud over welke kant het op gaat. Zij voelen zich meer dan ooit geïntimideerd, onveilig en tweederangsburger. Dit maakt dat men is gaan nadenken over vertrek. Deze ontwikkeling zie je het sterkst onder de Nederlandse moslims die volledig geïntegreerd, succesvol en welvarend zijn. Zij hebben jarenlang hun uiterste best gedaan om vervolgens wakker te worden in een Nederland dat hen marginaliseert en zien tot hun ontsteltenis na jarenlang hard werken, invechten en zich bewijzen een sombere toekomst voor hun kinderen in dit land.
Vanuit de moslimgemeenschap ben ik daarom gevraagd om te spreken over het concept hijra, dat je een plek verlaat naar een andere plek met als doel om je geloof te behouden en beschermen. De podcast gaat in op verduidelijking van het concept van hijrah vanuit de islamitische traditie en ontkracht veelvoorkomende tegenargumenten en misvattingen.
Wat je vervolgens ziet gebeuren is dat de extreemrechtse anti-moslim lobby in Nederland, met de haatkrant Telegraaf voorop, zijn werk doet. Binnen deze lobby bevinden zich ook andere figuren die het establishment vertegenwoordigen, zoals politici. Je ziet aan de lopende band een patroon dat duidelijk toont hoe zij zich onderling op elkaar afstemmen en elkaar versterken.
We zijn al jarenlang getuige van een zeer goed werkend intimidatie-mechanisme gericht tegen moslims. Een deel van de strategie lijkt gericht op het onklaar maken van elke islamitische stem die zijn plek durft op te eisen in het publieke debat. Dit is een verschijnsel dat in de loop van de geschiedenis effectief is toegepast om gemeenschappen te marginaliseren, uit te sluiten en monddood te maken.
Door karaktermoord te plegen op de moedige mensen die hun stem durven te gebruiken gaat er een waarschuwing uit naar anderen om zich niet uit te spreken. Het maakt daarbij niet uit wat je zegt, er worden actief mensen ingezet om het web af te speuren en moslims te volgen zodat er haakjes gevonden worden om ze aan op te hangen.
Wat je vervolgens ziet gebeuren is dat er binnen zeer korte tijd heel veel druk wordt opgevoerd op het slachtoffer. Dit leidt tot paniek, groepsdruk vanuit angst, vrees voor baanzekerheid e.d. Als gevolg, worden toegeschreven uitspraken ontkend of genuanceerd. Hiermee zijn het frame en discours van de lobby bevestigd, zijn wij weer gebruikt voor hun belang en zijn wij weer het gesprek van de dag. Hiermee is dan ook de zuurstof van het gesprek binnen de moslimgemeenschap weer afgekapt, de angst aangewakkerd en gaat de energie naar reageren op de ander.
De betreffende persoon wordt tot afschrikwekkend voorbeeld gemaakt, zodat anderen zullen blijven zwijgen. Het gif dat hiervan uitgaat is dat het zorgt dat mensen zich niet zullen durven uit te spreken en elkaar geleid door angst en wantrouwen laten vallen. Niet alleen karaktermoord dus, maar ook het zaaien van verdeeldheid binnen de moslimgemeenschap. Zo regeert men door angst te zaaien en mensen vrijwillig ervoor te laten kiezen hun stem niet te gebruiken en zich daarmee feitelijk te laten onderdrukken.
Een ander deel van de strategie is het belonen van figuren die helpen het doel te bereiken, op deze manier wordt het populair om als hyena’s op een moslimprooi te duiken en je verontwaardiging kenbaar te maken, het liefst nog voor de ander, om hier punten mee te scoren. Je ziet in Nederland dat zo het politieke spectrum in de afgelopen jaren volledig naar rechts is opgeschoven. Ook kranten en politieke partijen die zich als ‘links’ afficheren maken zich hieraan schuldig. Zo werkt deze systematiek om het vliegwiel aan te drijven dat gericht is op het wegnemen van comfort (zo je wil: onderdrukking) van de belijdende Nederlandse moslim.
De islamitische traditie leert ons dat wij informatie en kennis altijd consumeren met oog op de betrouwbaarheid van de bron. Het is belangrijk om per definitie de informatie afkomstig van een nietsontziende lobby, vrij van normen en waarden, met grote scepsis te bezien. Je kunt er immers op vertrouwen dat ze er niet voor terugdeinzen te framen en reframen tot het hun doel dient. Ik raad daarom iedereen aan om de tweedelige podcast zélf te beluisteren en je eigen conclusies te trekken. De podcast staat online op Vimeo: deel 1 en deel 2.
Hoe duid je de reactie van VVD-staatssecretaris Jurgen Nobel en wat zegt dit over het huidige politieke klimaat in Nederland?
Nobel is een politicus voor een partij die extreemrechts in het zadel heeft geholpen. Hij heeft een persoonlijk loopbaan-belang en een politiek partijbelang. In Nederland is een wedstrijdje moslimbashen gaande tussen politieke partijen die elkaar willen aftroeven om de stem van de moslimhatende Nederlander te winnen.
Je kan het bekijken door de bril van “dramademocratie”, een democratie waarin politici bewust inspelen op de emoties van de bevolking, hierbij meestal geholpen door de media, door crisissituaties te creëren zodat ze aandacht kunnen genereren voor hun boodschap terwijl ze ondertussen geen enkel maatschappelijk probleem oplossen.
Nobel heeft Sbaa uitgenodigd voor een gesprek na het delen van het artikel. Ben jij ook benaderd? Hoe kijk je naar dit soort uitnodigingen?
Wat interessanter is om te constateren, is dat dit onderdeel is van de perverse systematiek. Omdat er nog zoiets bestaat in Nederland als de rechter weet ook de lobby dat er grenzen zijn aan wat zij zeggen en wat zij doen. Hun doel van zich dapper uitspreken, aandacht genereren en jouw reputatie beschadigen is gelukt in de schijnwerpers. Het gesprek, in de schaduw (!), om zichzelf te beschermen is in feite een performance die ze helpt om het straatje schoon te vegen. Ik noem dit pervers omdat je het slachtoffer mishandelt en vervolgens ook nog gebruikt en inzet om jezelf vrij te pleiten.
Zou je ingaan op een uitnodiging voor een gesprek met politici of andere partijen naar aanleiding van deze kwestie? Waarom wel of niet?
Voor mij is het belangrijkste dat wij binnen onze gemeenschap een gesprek voeren met elkaar over wat ons te doen staat in deze donkere tijden. Wij hebben als gemeenschap beperkte energie, tijd en middelen om onze uitdagingen het hoofd te bieden. Het is daarom van belang keuzes te maken en af te wegen wat voor ons impact en effect sorteren. Het staat uiteraard eenieder vrij om zijn eigen afweging te maken.
Vergeet echter niet: met deze tactiek hebben de linkse partijen, met aan het hoofd de PvdA, jarenlang de moslimgemeenschap besodemieterd. Warme, persoonlijke banden aangaan door oneindig veel theekransjes te houden in buurthuizen en moskeeën als pleisters om ons ‘koest’ te houden. En ondertussen op zakelijk, politiek en beleidsmatig niveau doodleuk mee te gaan met de populistische trend van verrechtsing en moslimhaat. Ik pas ervoor om onderdeel te zijn van de agenda van de ander, al helemaal als de agenda tegen mijn gemeenschap gericht is.
In het Volkskrant-artikel wordt gesuggereerd dat je niet pleit voor vreedzaam samenleven in Nederland. Ben je gevraagd om te reageren op het stuk? Waar pleitte je dan wél voor?
Nee ik ben niet gevraagd om te reageren op het artikel, dat zou de Volkskrant een kwaliteitskrant maken. Laten we niet vergeten dat de Volkskrant vaak genoeg is meegegaan in de sensationele koers. Dit zien we bij deze krant in een vroeg stadium van het islamdebat in Nederland al gebeuren.
Denk bijvoorbeeld aan de nationale hetze tegen de Rotterdamse imam El-Moumni in 2001, toen hij zijn afwijzende mening gaf over homoseksualiteit. De Volkskrant kopte toen ‘Imam legaliseert geweld tegen homo’s’. Dit is onwaar en overduidelijk een ‘clickbait’. De imam is trouwens in 2002 vrijgesproken door de rechter voor het opzettelijk discrimineren van homoseksuelen en het aanzetten tot discriminatie en haat jegens homoseksuelen.
Dit noem ik als voorbeeld om duidelijk te maken dat deze houding van de Volkskrant al heel vroeg begon. Een verstandige trekt lering uit het verleden.
De quote waar je naar verwijst is een goed voorbeeld van hoe je in de val kan stappen van framing en deze kan bekrachtigen. Formuleringen zoals ‘inderdaad ferme uitspraken’, ‘maar het zijn niet mijn uitspraken’, ‘ik roep juist op tot vredig samenleven’ en ‘ik deel zijn mening dus niet’ tonen bevestiging van het giftige frame door een defensieve houding die impliceert dat er iets onwettigs is gezegd. De herhaling toont ook de onderliggende angst voor consequenties. Je wordt gebruikt als vehikel om de verdenking te laden op de ander en de ander voor de bus te gooien, zelfs als het gevaar al is geweken met een rectificatie.
Besef je dat hier slechts gebruik is gemaakt van de vrijheid van meningsuiting waarvan men stelt dat we die allen in gelijke mate hebben in Nederland. Deze affaire maakt echter pijnlijk duidelijk dat we deze vrijheid slechts op papier hebben. Als we de vrijheid actief gebruiken worden we in de praktijk tegengewerkt en door het slijk gehaald tot we vermoeid afstand nemen van onze vrijheid en het erbij laten zitten. De inhoud van mijn mening is aan mij zoals eenieder zich een mening mag permitteren. Ik heb als theoloog primair rekening te houden met het woord van Allāh zoals uitgedrukt in onze Heilige Teksten, niet met wat politici of media fijn vinden om te horen.
Opmerkelijk in dit gecreëerde circus is dat velen het artikel zagen als een overwinning. Het kritische oordeelsvermogen lijkt totaal afwezig. Hier kan ik een hele analyse op loslaten, maar laat ik het beperken tot het volgende: in het islamdebat in Nederland zijn moslims bijna afwezig. En als moslims wel aanwezig zijn dan als lijdend voorwerp n.a.v. de agenda van een ander zonder invloed op degene die achter het stuur zit en bepaalt wat de wereld in wordt geslingerd. Dit brengt het debat op een dergelijk laag niveau dat elke reactie – ongeacht de kwaliteit ervan – door ons gevierd wordt. We zijn al blij dat er überhaupt vanuit onze kant een reactie is gekomen! De lovende linkedinposts zijn hiervan het pijnlijke vertoon.
Wat zegt deze hele kwestie over de ruimte voor moslims om hun mening te uiten in Nederland? Hebben moslims daadwerkelijk vrijheid van meningsuiting?
Je ziet dat het islamdebat nooit tot wasdom komt. Er is geen diepgaande, kritische discussie. Geen grensverlegging of hervorming van het discours. Het is elke keer bezwijken onder de druk van de status quo. Het blijft oppervlakkig, sensationeel en negatief. Daar heeft niemand wat aan. Nederland niet. En de moslimgemeenschap al helemaal niet. Dit patroon moet doorbroken worden indien we als gemeenschap vooruit willen komen en onze ruimte willen opeisen.
Vind je het een goede ontwikkeling dat de moslims met traditionele media samenwerken?
Het is op zich een prima ontwikkeling dat moslims de media weten te vinden. Het is hierbij wel belangrijk enige kennis te hebben van de werking van de journalistiek. Het is niet voor niets dat elke organisatie of belangwekkend persoon zich laat begeleiden door een communicatie-adviseur en/of woordvoerder. Het gevaar bij het niet organiseren hiervan is dat de journalist aan de haal gaat met uitspraken. Het belang van de journalist is namelijk altijd om de nieuwswaardigheid te verhogen en helaas leven we in een tijdperk waarin dat vaak ten koste gaat van de boodschap die je had willen brengen. Als jij zelf je kernboodschap, afgestemd op het belang van de moslimgemeenschap, niet scherp hebt dan heeft de journalist alle ruimte voor zijn of haar belang.
Hoe denk je dat de moslimgemeenschap moet omgaan met framing en hetzes zoals deze? Wat is jouw advies?
Beginnend met de staat van ons hart. Wij hebben te verankeren in onze ziel dat Allāh de Voorziener is. Niemand bepaalt mijn toekomst behalve Allāh. Niemand gaat over mijn bescherming behalve Allāh. Zij betekenen niets en zijn totaal irrelevant. Onze loyaliteit gaat primair naar Allāh, Zijn Boodschapper en de gelovigen. Zij zijn mijn zorg en mijn prioriteit. Dit is de houding van de moslim, en al helemaal van de prediker die op de vuurlinie staat in de ideologieën strijd.
Een onafhankelijkheidspositie is hierin fundamenteel. Zeker voor een prediker kan ik niet vaak genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om financieel onafhankelijk te zijn, zodat hij niet onder druk gezet kan worden. Als je continu rekening te houden hebt met je baan, werkgever, carrière, hoe wil je dan de waarheid hoog houden waarmee je bent belast?
Daarnaast is het verstandig om altijd advies in te winnen bij specialisten in het vak. Heb je te maken met media? Zoek dan een mediaexpert in onze moslimgemeenschap op die jou kan adviseren. Of heb je te maken met een juridische kwestie, zoek dan een jurist op etc. We hebben genoeg talent en expertise in onze gemeenschap al-hamdulillah.
Tot slot, houd je hoofd koel. Neem de tijd. Journalisten zijn geneigd om je op te jagen. Dat is niet in jouw belang. Vrees niemand, behalve jouw Heer.
Hoe reageerden andere islamitische geestelijken op de hetze rondom de podcast? Zijn er publiekelijke steunbetuigingen gedaan of prive contact geweest?
Er is onderling een belangrijk constructief kritisch gesprek op gang gekomen, dat is een goede ontwikkeling die ook nodig is. En je ziet dat bewuste moslims bijv. die zich verenigd hebben in Muslim Rights Watch Nederland (MRWN) zich uitspreken. Ik zou graag meer zien dat we dit gesprek met elkaar voeren, ons verbinden met elkaar en elkaar versterken.
Waarom denk je dat het onderwerp hijrah, het emigreren naar een moslimland, zoveel weerstand oproept in Nederland? Het politieke tij is toch juist vóór vertrek van moslims?
Dit is een hele goeie vraag. Hier wil ik twee zaken over kwijt:
1) Het concept hijrah transformeert de moslim in het westen van lijdend voorwerp naar het onderwerp. Hij kijkt niet meer machteloos toe hoe de politiek met hem schaakt in een spel, maar neemt het heft in eigen handen. De moslim is zich bewust van zijn autonomie, is regisseur en bepaalt zelf hoe zijn leven in te richten. Dit geeft de moslim zijn eer en waardigheid. Dit proces van ontworteling van een samenleving waarin je ondergeschikt bent, naar verankering in een samenleving waarin je dominant bent, is een enge gedachte bij velen. Het gooit de rollen volledig om.
2) Politici pleiten voor het vertrek van moslims puur om politiek te scoren. Zij willen assimilatie zien en gebruiken hun dreigementen om dit te bewerkstelligen. Zij weten als geen ander dat indien dit werkelijk gebeurt maatschappelijke en economische belangen worden geschaad. Denk bijv. aan vergrijzing, een grote factor voor zorgen in Nederland, laten we eerlijk zijn: wie baart er nog kinderen als het niet de moslims zijn?
Dus nee, zolang het politiek scoort, roepen ze het. Zodra het een fenomeen wordt en moslims zoeken daadwerkelijk hun heil elders waar ze waardig kunnen leven, zullen politici heel anders piepen als is het alleen maar omdat ze iets verliezen en de macht uit hun handen glipt.
Een significant deel van de moslims die in Nederland woont zal niet emigreren, wat zijn volgens jou de prioriteiten voor de moslimgemeenschap in NL?
Hier kan ik een hele lijst voor geven. Maar eigenlijk ga ik liever naar de wortel. Bundel de krachten, creëer een nationale denktank die volledig losstaat van de overheid, waar verschillende expertises in vertegenwoordigd zijn, om oplossingen te formuleren voor onze uitdagingen. Zolang dat er niet is, doen we maar wat.
Het is verbazingwekkend dat wij zoveel talent hebben in onze moslimgemeenschap en het ons tot op heden niet is gelukt om ons te organiseren in het belang van de gemeenschap waar we allemaal onderdeel van uitmaken. Niemand zal staan voor onze belangen, ook de overheid niet, als wij daar zelf niet voor staan. Wij dienen ons dus pro-actief in te zetten. Als er iets is waarvan ik zou willen dat je het onthoudt van dit hele interview dan is het dit.